Op 1 oktober 1942 startte de Duitse bezetter een programma om de gevangenen uit de werkkampen voor Joodse mannen over te brengen naar Kamp Westerbork waar tegelijk ook hun vrouwen en kinderen naar toegebracht moesten worden. De actie vond plaats vanaf de avond van 2 oktober tot en met 3 oktober 1942, een sabbat. De nazi’s gebruikten juist deze heilige rustdag van de Joden voor acties tegen de Joden. Dit keer was het bovendien in het laatst van het Loofhuttenfeest dat op de avond van 3 oktober overging in Simchat Tora (Vreugde der Wet).
Van Kamp Conrad naar station Meppel
De werkkampen lagen in het noorden van het land en waren voor de oorlog gebouwd door onze overheid om werklozen te werk te stellen. De Joodse mannen van 16 tot 65 jaren uit Steenwijk werden op 25 april 1942 ondergebracht in Kamp Conrad bij Staphorst-Rouveen. Van de zevenentwintig mannen die waren opgeroepen meldden tien zich niet in het kamp. Zeven mannen van de resterende zeventien wisten te ontsnappen, werden uit het kamp bevrijd of kwamen niet terug van verlof. Bij de ontruiming van Kamp Conrad was er nog een tiental Steenwijkers aanwezig: Isaac Casoetto, Jopie en Marcus Gokkes, Moos de Groot, Salomon Jacobs, Abraham de Leeuw, Eduard de Leeuw, Maurits de Leeuw, Mozes de Leeuw en Abraham Reindorp. Ze moesten lopend vanuit het kamp naar het station In Meppel. Daar werden ze in de trein gezet richting Westerbork.
Het ophalen van de echtgenoten
Vanuit Zwolle was door de NS nog een lege trein naar Steenwijk gestuurd om vrouwen en kinderen van de dwangarbeiders op te halen en via Meppel als ‘veegtrein’ eventuele achtergebleven mannen uit Conrad mee te nemen. Voor de zogenaamde “gezinshereniging” in Kamp Westerbork kwamen alleen Sebilla de Leeuw-Schaap, de echtgenote van Abraham de Leeuw, en Emma Reindorp-Stokvis, de vrouw van Abraham Reindorp op het station in Steenwijk. Marcus Gokkes, Moos de Groot, Eduard de Leeuw en Salomon Jacobs waren vrijgezel; Izaac Casoeotto en Mozes de Leeuw waren weduwnaar. De dochters van Mozes de Leeuw, (Margott Jenny en Elisabeth) waren ‘zonder de vereiste vergunning vertrokken’. Ze zouden later toch nog worden opgepakt en omgebracht worden. De vrouwen van Jopie Gokkes en Maurits de Leeuw waren elk met kind ook al ondergedoken. Zo overleefden Malie Gokkes-Vleesbok met haar dochter Beppie en Regina de Leeuw-Elzas, met haar dochter Marie de Sjoa (Holocaust).
Het lot van de 17 mannen uit Conrad
Van de 17 mannen uit Steenwijk, die in Conrad hadden gezeten, overleefde alleen Jopie en Marcus Gokkes (zij werden bevrijd uit kamp Westerbork), Hein de Groot, Simon van der Horst, Meijer Kan en Joseph Slager de bezetting. Leo van der Horst was op zijn onderduikadres overleden. De overige tien zijn omgebracht in vernietigingskampen of bezweken bij dwangarbeid in kampen: Isaac Casoetto, Moos de Groot, Salomon de Groot, Salomon Jacobs, Abraham de Leeuw, Maurits de Leeuw, Eduard de Leeuw, Mozes de Leeuw, Abraham Reindorp en Simon Slager,
Teun Smit schreef op de website Mijn Stad Mjn Dorp een artikel over deze treintransporten.
De ‘gezinshereniging’ eindigde in Auschwitz
Met de actie van 2-3 oktober 1942 werden er in een keer ongeveer 13.000 Joden Kamp Westerbork binnengebracht. Samen met de al aanwezige gevangenen raakte het kamp dramatisch overbevolkt want in de barakken was voor niet meer dan 3.000 mensen plaats. De oplossing van dit probleem door de nazi’s was gruwelijk: het tempo van de deportatie naar het oosten, die in juli 1942 was begonnen, werd sterk opgevoerd. In oktober 1942 worden met negen treinen bijna 12.000 Joden naar Auschwitz gedeporteerd!
De zogenaamde ‘gezinshereniging’ voor de twee echtparen uit Steenwijk laat het drama duidelijk zien. Emma en Abraham Reindorp stierven op 8 oktober in Auschwitz, vijf dagen nadat ze elkaar in Westerbork weer ontmoetten. Abraham en Sebilla de Leeuw stierven op 12 oktober in Auschwitz, negen dagen na hun ‘hereniging’.
Stolperdrempel bij Kamp Conrad
Op 3 oktober 2023 is er een struikeldrempel geplaatst op de hoek Oude Rijksweg–Conradsweg, vlakbij het Joodsewerkkamp Conrad. Tegelijkertijd is een informatiebord onthuld over dit kamp. Terwijl er al vele jaren Stolpersteine ofwel struikelstenen worden gelegd, is de struikeldrempel (Stolperschwelle in het Duits) in de Nederland nog iets onbekends. In de stad Groningen werd in 2015 voor de families Van Gelder bij het pand Folkingestraat 34 een struikeldrempel geplaatst. In 2022 en 2023 werden door de stichting Struikelstenen Gemeente Oude IJsselstreek struikeldrempels geplaatst in Gendringen, Terborg en Varsseveld op de plekken waar een synagoge heeft gestaan.
